2 lipca 2024 r. Prezydium Polskiej Akademii Nauk zebrało się na posiedzeniu, podczas którego podjęto siedem uchwał. Wśród nich znalazła się m.in. decyzja o wprowadzeniu regulaminu działalności Kanclerza i Kancelarii PAN. Natomiast najgorętsza dyskusja w Pałacu Staszica toczyła się w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o PAN.

Stanowisko zaprezentowane podczas spotkania, a wyrażone w pisemnej formie, jest reakcją na pojawienie się w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów projektu nowelizacji ustawy o PAN, przygotowanego przez resort nauki. Zgodnie z założeniami projektu, nadzór nad PAN miałby przejść z rąk premiera do ministra nauki. Wprowadziłoby to konieczność wcześniejszego zatwierdzania przez ministra zmian w statucie PAN, a także możliwość uchylania przez niego uchwał organów PAN, które nie dotyczą prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych.

Warto zaznaczyć, że – mimo wielokrotnie powtarzanych zapewnień dotyczących informowania PAN o kolejnych etapach prac – do Akademii nie trafił żaden sygnał uprzedzający nadchodzące fakty. Zaskakujące jest, że projekt ustawy nie uwzględnia propozycji zmian w ustawie, przygotowanych przez samą Akademię. Prezes PAN, prof. Marek Konarzewski, w rozmowie z PAP zauważył, że zmiany proponowane w projekcie zamiast umocnić jej pozycję obniżają rangę tej instytucji.

Kolejnym punktem spornym jest fakt, że minister nauki, po zasięgnięciu opinii premiera, miałby powoływać Kanclerza PAN, a także mógłby go odwołać, jeżeli audyt zewnętrzny lub państwowe organy kontroli stwierdziłyby naruszenie prawa przez Kanclerza.

W projekcie nowelizacji ustawy jako argument podkreślono, że „zasadniczym problemem z Akademią jest to, że źle jest zarządzana”. Prof. M. Konarzewski kategorycznie zaprzeczył temu twierdzeniu, zauważając, że żadne postępowanie kontrolne prowadzone przez NIK w latach 2018 lub 2020 nie zawierało zarzutów, które by pozwoliły na sformułowanie tak ostrego sądu.

Pokłosiem projektu ustawy jest przyjęte w trakcie obrad Stanowisko Prezydium PAN w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk:

Prezydium PAN wyraża swoją wysoce negatywną opinię o zapisach projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk ogłoszonych w dniu 01.07.2024 r. Protestujemy przeciwko przeniesieniu kompetencji nadzorczych nad PAN z KPRM do MNiSW, które spowoduje degradację pozycji PAN względem najważniejszego ośrodka decyzyjnego państwa i doprowadzi do zapaści w zakresie zarządzania majątkiem PAN.

Oczekujemy szczegółowego uzasadnienia proponowanych rozwiązań. W szczególności Prezydium w całości odrzuca stwierdzenie, stanowiące podstawę proponowanych zmian, zgodnie z którym „podstawowym problemem wymagającym rozwiązania w obszarze organizacyjno-prawnym działania Polskiej Akademii Nauk, zwanej dalej „PAN” jest wadliwość procesów zarządczych, w tym brak ich transparentności na poziomie PAN i instytutów naukowych, na co zwracała uwagę Najwyższa Izba Kontroli”. Z całą mocą należy podkreślić, że NIK nigdy w raportach kontrolnych nie podnosił konieczności jakichkolwiek zmian w ustawie o PAN, wynikających z wadliwości procesów zarządczych.

Prezydium PAN protestuje przeciw rozwiązaniom zawartym w projekcie zmian ustawy, w szczególności:

• możliwości narzucenia pełnej kontroli nad majątkiem PAN przez ministra właściwego ds. nauki poprzez powoływanie Kanclerza PAN jedynie po zasięgnięciu opinii Prezesa PAN;
• niezrozumiałej zmiany składu Prezydium PAN, które stanie się 50-osobowym organem niewładnym do podejmowania decyzji zarządczych;
• niezasadnie częstych ocen instytutów, które zgodnie z projektem mają być dokonywane „co najmniej raz do roku”;
• obligatoryjne pozbawienia praw członka czynnego PAN korporantów powyżej 75 roku życia.

Prezydium PAN z ubolewaniem stwierdza, że zapis o „nadrzędnym celu projektu ustawy” polegającym na „ugruntowaniu pozycji PAN jako silnej, autonomicznej instytucji naukowej” nie znajduje żadnego odzwierciedlenia w proponowanych rozwiązaniach ustawowych.

Jednocześnie Prezydium Polskiej Akademii Nauk przypomina, że Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk 20 czerwca 2024 r. przyjęło stanowisko, w którym oczekuje kontynuacji prac nad zmianą ustawy o Polskiej Akademii Nauk, a których podstawą powinny być rozwiązania prawne zaproponowane w projekcie ustawy opracowanym w środowisku PAN, złożonym do ministra właściwego do spraw nauki w marcu 2023 r.

Treść stanowiska dostępna pod linkiem.

Podczas Prezydium zostały również przyjęte także:

• uchwała zmieniająca uchwałę w sprawie zaopiniowania podziału ustalonych w ustawie budżetowej na rok 2024 środków budżetowych zapisanych w części 67 Polska Akademia Nauk;
• uchwała zmieniająca uchwałę w sprawie zaopiniowania podziału ustalonych w ustawie budżetowej na rok 2024 środków budżetowych zapisanych w części 67 Polska Akademia Nauk;
• uchwała zmieniająca uchwałę w sprawie planu finansowego Polskiej Akademii Nauk na rok 2024;
• uchwała zmieniająca uchwałę w sprawie powołania członków komitetów problemowych i rad przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk na kadencję 2023–2026;
• uchwała w sprawie wprowadzenia regulaminu działalności Kanclerza Polskiej Akademii Nauk i Kancelarii Polskiej Akademii Nauk;
• uchwała zmieniająca uchwałę w sprawie utworzenia centrum Polskiej Akademii Nauk pod nazwą „Interdyscyplinarne Centrum Nauk Fizycznych, Chemicznych i Medycznych (ICNFCM)”;
• uchwała w sprawie przyznania Medalu im. Stefana Banacha.