Bezpieczeństwo energetyczne jest jednym z najważniejszych zagadnień w dzisiejszych czasach. Wpływa na poziom życia obywateli i tempo rozwoju gospodarki. Decyduje też o suwerenności państw. Tymczasem poziom bezpieczeństwa energetycznego krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) jest różny.
W najnowszym numerze kwartalnika PAN „Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management” przedstawiono wyniki badań dotyczących struktury miksów energetycznych 27 państw UE oraz poziomu ich uzależnienia od importu nośników energii, w tym z Federacji Rosyjskiej. Sprawę omawia anglojęzyczny artykuł pt. „The import of energy raw materials and the energy security of the European Union – the case of Poland” („Import surowców energetycznych a bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej. Przypadek Polski”). Opublikowano go w w najnowszym wydaniu kwartalnika PAN „Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management”.
Nośniki energii nie są równomiernie rozłożone w Europie. Rozwiązaniem problemu ograniczonego dostępu do zasobów energii jest ich import, który może być jednak wykorzystywany jako narzędzie nacisku politycznego. W obecnej sytuacji źródło surowców ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa narodowego.
W tym kontekście największym zagrożeniem dla krajów europejskich jest import nośników energii z Federacji Rosyjskiej. Rosja zajmuje pierwsze miejsce wśród państw o największych złożach gazu ziemnego na świecie, drugie pod względem pokładów węgla i ósme pod względem złóż ropy naftowej. Dzięki takim zasobom i prowadzonej polityce energetycznej dąży do przejęcia kontroli nad dostawami surowców do państw sąsiednich, w tym Unii Europejskiej.
Zespół badaczy przeprowadził w 2021 r. określające poziom uzależnienia Polski i innych państw Unii Europejskiej od importu energii. W ramach badania ustalono m.in. jaki nośnik energii stanowi podstawę miksu energetycznego danego kraju oraz jaki udziału tego nośnika pochodzi z importu, w tym z Federacji Rosyjskiej. Określono także scenariusze zależności energetycznej poszczególnych krajów UE-27 od Rosji. Na podstawie opracowanej syntetycznej miary bezpieczeństwa energetycznego (ang. Energy Security Assesment Measure, SES) określono mocne i słabe strony systemu bezpieczeństwa energetycznego dla Polski i UE. Wskazano też środki zaradcze, które mogą pomóc wyeliminować słabości. Autorami badań są dr hab. inż. Aurelia Rybak, dr hab. inż. Aleksandra Rybak (obie z Politechniki Śląskiej) oraz dr Spas D. Kolev z Uniwersytetu w Melbourne.
Analiza danych statystycznych (Eurostat 2022; BP 2021) wykazała, że średni poziom zależności UE-27 od importu stałych paliw kopalnych w 2019 r. wyniósł 75%, gazu ziemnego – 86%, a ropy naftowej – aż 96%.
W latach 2012-2020 UE zwiększyła powiązanie swoich systemów energetycznych z węglem i ropą z Federacji Rosyjskiej. Podczas gdy w 2012 r. udział Rosji w imporcie węgla do UE wyniósł 23%, gazu ziemnego – 50%, a ropy naftowej – 24%, w roku 2020 było to 50% dla stałych paliw kopalnych, 39% dla gazu i 32% dla ropy. Krajami najbardziej wrażliwymi na wstrzymanie dostaw paliw kopalnych z Federacji Rosyjskiej są Węgry, Słowacja, Litwa i Estonia.
Węgiel stanowi podstawę miksu energetycznego naszego kraju. Jego złoża mogą wystarczyć nawet na 200 lat. Jednak potencjał tego paliwa nie jest w pełni wykorzystywany. Odzwierciedla to niski poziom miernika SES, który dla Polski wynosi niecałe 16% i jest prawie trzykrotnie niższy od średniej dla UE-27.
Węgiel jest paliwem okresu transformacji energetycznej w Polsce. Negatywny wpływ jego spalania na środowisko (emisja dwutlenku węgla w Polsce jest dwukrotnie wyższa niż średnia unijna) może zostać wyeliminowany dzięki technologiom takim jak CCS, CCU czy techniki membranowe.
Dzięki bogatym zasobom węgla nasz kraj może stać się ponownie znaczącym eksporterem tego paliwa, a rozwinięte technologie konwersji węgla pozwalają na jego przekształcenie w olej i gaz.
Odnawialne źródła energii (OZE) niosą nadzieję na uniezależnienie się krajów UE od importu nośników energii. Zanim OZE zaczną w całości pokrywać zapotrzebowanie na energię, należy zapewnić dostęp do zasobu pozwalającego na bezproblemowe kształtowanie miksu energetycznego opartego na odnawialnych źródłach. Dodatkowo, dla uzyskania czystej energii niezbędne są metale ziem rzadkich (ang. Rare-Earth Elements, REE) – kluczowe metale strategiczne potrzebne do produkcji pojazdów elektrycznych, fotowoltaiki, turbin wiatrowych czy technologii wodorowych. Obecnie większość REE jest dostarczana przez Chiny, ale źródłem metali ziem rzadkich mogą być popioły lotne powstające w wyniku spalania węgla.
Dr hab. inż. Aurelia Marta Rybak jest profesorem w Katedrze Elektrotechniki i Automatyki Przemysłowej Wydziału Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej. Zainteresowania naukowe: zarządzanie strategiczne, zarządzanie zmianami, foresight, prognozowanie, systemy informacji przestrzennej, bezpieczeństwo energetyczne, gospodarka o obiegu zamkniętym.
Dr hab. inż. Aleksandra Rybak jest profesorem w Katedrze Fizykochemii i Technologii Polimerów Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej. Jej zainteresowania naukowe obejmują techniki membranowe, separację gazów, membrany hybrydowe, bezpieczeństwo energetyczne.
Prof. Dr Spas Kolev jest wykładowcą w Szkole Chemii Uniwersytetu w Melbourne i członkiem Australijskiego Królewskiego Instytutu Chemii. Zajmuje się technikami analizy przepływowej, sensory chemiczne, rozwój polimerowych membran inkluzyjnych do separacji lub syntezy metalicznych nanocząstek, fitoremediacji i fitominingu.
W piśmie „Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management” publikowane są oryginalne prace naukowe autorów polskich i zagranicznych z dziedziny szeroko rozumianej gospodarki zasobami mineralnymi. Kwartalnik jest dostępny w języku angielskim. Ukazuje się nieprzerwanie od 1985 r.
Wydawcą pisma jest Komitet Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN oraz Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN.
Aktualne i archiwalne wydania pisma są dostępne na platformie Czasopisma PAN.
Oprac. BUPN PAN
W serwisie PAN stosujemy pliki cookies w celu gromadzenia danych statystycznych oraz prawidłowego funkcjonowania serwisu. Pliki te mogą być umieszczane na Twoim urządzeniu do odczytu stron. Więcej informacji o celu używania i zmianie ustawień ciasteczek znajdziesz w naszej polityce prywatności.
