Przypadająca na 2024 rok dwudziesta rocznica członkostwa Polski w Unii Europejskiej jest wyśmienitą okazją, by uświadomić sobie, jak bardzo to wydarzenie wpłynęło na Polskę oraz polskie społeczeństwo w kraju i poza jego granicami. Jak postrzegana jest nasza ojczyzna przez obcokrajowców? Co obecnie jest naszym towarem eksportowym? Czy nadal migrujemy tak samo, jak tuż po otwarciu granic w 2004 roku? Odpowiedzi na te i inne pytania można znaleźć w najnowszym (1/2024) numerze magazynu Polskiej Akademii Nauk „Academia”, który traktuje o Polsce w świecie właśnie.

Nasza Szymborska

Numer otwiera interesujący tekst dr. hab. Michała Rusinka, prof. UJ dotyczący zagranicznej popularności Wisławy Szymborskiej. Jej wiersze słychać podczas obchodów ważnych rocznic (siódma rocznica ataków na World Trade Center i wiersz „Rzeczywistość wymaga”), w zagranicznych produkcjach filmowych (choćby włoskie „Il metodo Catalanotti”) i muzycznych (np. w piosence „Buon sangue” Jovanottiego) oraz jako komentarz do politycznych wydarzeń (przemówienie pierwszego w historii Kraju Basków premiera socjalisty w 2009 roku). Poezja Szymborskiej otwiera Polsce wiele dróg, określana jest jako poezja narodu, który został silnie doświadczony przez historię, ale znalazł najklarowniejszą formę wyrazu dla tych doświadczeń. A także dla nadziei, która się mimo wszystko zawsze gdzieś tli.

Patogeny pod lupą

Dr hab. Jan Paczesny, prof. IChF PAN i Magdalena Osial (IPPT PAN) w artykule pt. „Ogromna siła nanocząsteczek” opowiadają o swoich badaniach patogenów szybko rozwijających odporność na antybiotyki dostępne na rynku. W poszukiwaniu nowych rozwiązań w leczeniu zakażeń spowodowanych przez owe patogeny, naukowcy stworzyli hybrydowe nanocząstki na bazie srebra zawierające aktywne związki pochodzące z liści herbaty. W toku badań potwierdzono, że uzyskane cząstki są nie tylko bardziej skuteczne od ogólnodostępnych antybiotyków, lecz także tańsze w produkcji. Poza medycyną, można je stosować również w rolnictwie, jak i dodawać je do opatrunków na rany. A to dopiero początek listy możliwych zastosować odkrycia.

Polska oceanologia

O środowisku polskich oceanologów na międzynarodowej arenie badaczy morza opowiada dr hab. Mirosława Ostrowska, prof. IO PAN. Polacy są liderami międzynarodowych konsorcjów projektowych, a kierunki ich badań wpisują się w trendy światowe. Polscy oceanolodzy zapraszani są do udziału w rejsach badawczych na statkach naukowych, a także sami goszczą setki zagranicznych badaczy na własnym statku. Warto również wspomnieć, że ponad 30-letnia historia polskich rejsów badawczych w rejonie Spitsbergenu niezmiennie budzi podziw wśród ekspertów zajmujących się oceanologią na całym świecie.

Spiskowe teorie

Niezwykle ciekawych danych dostarcza artykuł dr. Michała Kotnarowskiego pt. „Gdzie Europa wietrzy spisek?”. Na podstawie wyników Europejskiego Sondażu Społecznego (ESS) spróbowano ustalić, jak powszechne jest zjawisko myślenia spiskowego w poszczególnych krajach Europy oraz jakie są społeczne konsekwencje tego rodzaju myślenia. W zestawieniu z innymi krajami Europy, odsetek podzielających spiskowe myślenie (określenie identyfikowania się ze stwierdzeniem „koronawirus to efekt celowych i ukrytych działań jakiegoś rządu lub organizacji”) w Polsce jest podobny do tego w Wielkiej Brytanii, we Włoszech, w Irlandii czy Estonii. Natomiast w przypadku poglądu, zgodnie z którym mała tajna grupa osób podejmuje najważniejsze decyzje w światowej polityce, bliżej nam do krajów bałkańskich niż do Europy Zachodniej. Badania wskazują także, że myślenie spiskowe może mieć bardzo duże znaczenie dla funkcjonowania społeczeństw, szczególnie w sytuacjach zagrożenia, kiedy potrzeba działań zgodnych z wytycznymi władz.

Co poza tym?

• Migracje Polaków i to, czym współczesne wyjazdy różnią się od tych po 2004 roku tłumaczą dr hab. Magdalena Lesińska, prof. UW i dr Dominika Pszczółkowska („Trzy pokolenia w dwie dekady – polscy migranci”, str. 13–15);
• Niezwykłą historię współpracy, sukcesów i przyszłych perspektyw CERN przedstawia prof. dr hab. Tadeusz Lesiak („CERN – największe laboratorium na Ziemi”, str. 19–21);
• Do serca chilijskiej pustyni Atakama, gdzie znajdują się teleskopy polskiego obserwatorium zabiera nas prof. dr hab. Grzegorz Pietrzyński („Okno na Wszechświat”, str. 25–27);
• O powstaniu geoparku Colca i Wulkany Andagua dzięki badaniom polskich uczonych na obszarze Peru piszą m.in. dr inż. Andrzej Gałaś, dr hab. Tomasz Kalicki, prof. UJK i prof. dr hab. Inż. Andrzej Paulo („Ocalić najgłębszy kanion”, str. 60–64);
• Na pytanie, jak mitologia klasyczna może przygotować młodzież do wyzwań współczesnego świata odpowiada prof. Katarzyna Marciniak („Współcześni argonauci”, str. 66–69)

Słowo od prof. Dariusza Jemielniaka

Zapraszając państwa do lektury kolejnych numerów magazynu „Academia”, skupiamy się zazwyczaj na świetnych tekstach znakomitych autorek i autorów, co i tym razem byłoby w pełni uzasadnione. Doskonały dobór tekstów i szeroki wybór tematów to nasz znak firmowy. Tym razem, prócz zachęty do lektury, chciałbym zwrócić Państwa uwagę na bogatą oprawę graficzną naszego wydawnictwa. Na okładce mamy zdjęcie bazy terenowej Lions Rump na Wyspie Króla Jerzego (Szetlandy Południowe) zarządzanej przez Instytut Biochemii i Biofizyki PAN, autorstwa dr inż. Małgorzaty Korczak-Abshire. Przepiękne zdjęcia z Antarktyki ilustrują jej tekst o udziale polskich badaczy w obserwacji gatunków zależnych od kryla i w działaniach Komitetu Naukowego CCAMLR. Uwadze naszych czytelników polecam szczególnie fotoreportaż Sylwii Piwowar z Muzeum Emigracji w Gdyni opatrzony komentarzem Justyny Sienkiewicz-Baraniak.

Tradycją „Academii” jest zamieszczanie reprodukcji obrazów – tym razem, dzięki uprzejmości Fundacji Edwarda Dwurnika, prezentujemy obraz olejny na płótnie „Plac Zamkowy – Zamek, drzewka” z cyklu Warszawa (1998). Mamy także przyjemność gościć na naszych łamach kolaże prof. Marii Anny Ciemerych-Litwinienko „Wieża” (kolaż analogowy na gwaszu, 2021) oraz „Pałac” (kolaż analogowy, 2023).

prof. Dariusz Jemielniak, wiceprezes PAN

---

Numer dostępny w wersji drukowanej i online.