Alexander Wlodawer, amerykański uczony i członek zagraniczny Polskiej Akademii Nauk, wyraża swoje zaniepokojenie proponowanymi zmianami w zarządzaniu PAN. Jego zdaniem, reformy mogą przekształcić tę instytucję w biurokratyczny twór zależny od politycznych wpływów, co może zagrozić jakości polskiej nauki. Prof. Wlodawer dzieli się swoimi doświadczeniami i analizuje sytuację, porównując ją do innych europejskich akademii nauk.

Polska Akademia Nauk: Kluczowa rola w polskiej nauce

Polska Akademia Nauk jest jednym z filarów polskiej nauki, pełniąc jednocześnie funkcje doradcze i badawcze. Jest to honorowe zgromadzenie najlepszych naukowców, które ma za zadanie nie tylko prowadzić badania na najwyższym poziomie, ale również doradzać rządowi w sprawach związanych z nauką. To unikalne połączenie funkcji stawia PAN na równi z takimi instytucjami jak Narodowa Akademia Nauk w USA czy Królewskie Towarzystwo w Wielkiej Brytanii.

Obecna struktura PAN, zarządzająca blisko 70 instytutami naukowymi, pozwala na interdyscyplinarne podejście do badań, które jest niezwykle cenne w dzisiejszym świecie nauki. Podział na Wydziały oraz Rady Kuratorów pozwala na efektywne zarządzanie i utrzymanie wysokiej jakości badań.

Zróżnicowanie jakości instytutów jako wyzwanie

Jak każda instytucja naukowa, PAN boryka się z problemem zróżnicowania jakości w poszczególnych instytutach. Warto jednak zauważyć, że jest to wyzwanie, które można i należy rozwiązywać poprzez wewnętrzne reformy. Różnorodność jakościowa nie jest zjawiskiem unikalnym dla PAN; występuje w każdej dużej instytucji naukowej na świecie.

Działania naprawcze, takie jak poprawa finansowania i wprowadzenie bardziej efektywnych metod oceny, mogą znacząco poprawić sytuację. Należy dążyć do podniesienia standardów we wszystkich placówkach.

Niezależna ocena naukowa jako gwarancja jakości

Wprowadzanie niezależnych ocen naukowych jest kluczowym elementem w utrzymaniu wysokiej jakości badań w PAN. Proponowane zmiany legislacyjne, które mogłyby zredukować rolę zewnętrznych ekspertów w procesie oceny, są krokiem wstecz. Doświadczenia międzynarodowe, takie jak te z Instytutu Chemii Organicznej i Biochemii Czeskiej Akademii Nauk w Pradze, pokazują, że niezależne rady doradcze, składające się z ekspertów z różnych krajów, mogą znacząco podnieść standardy naukowe.

Podobne rozwiązania były próbowane w PAN i choć nie zawsze zakończyły się sukcesem, to jednak stanowią cenną lekcję na przyszłość. Wprowadzenie bardziej sformalizowanych i regularnych przeglądów zewnętrznych może pomóc w podniesieniu jakości badań bez potrzeby drastycznych reform strukturalnych.

Niebezpieczne konsekwencje nowej ustawy

Nowa ustawa, która wprowadza zmiany w zarządzaniu PAN, może przynieść negatywne skutki dla polskiej nauki. Zwiększenie liczby decydentów spoza środowiska naukowego oraz wprowadzenie ograniczeń wiekowych dla członków PAN to decyzje, które mogą osłabić niezależność Akademii i utrudnić jej efektywne funkcjonowanie.

Zmiany te mogą również prowadzić do upolitycznienia PAN, co w konsekwencji odbije się negatywnie na jakości badań. Warto przyjrzeć się doświadczeniom innych krajów, takich jak Rosja czy Węgry, gdzie podobne reformy doprowadziły do znacznego pogorszenia sytuacji w ich akademiach nauk.

Alternatywne propozycje reformy PAN

Zamiast wprowadzać zmiany, które mogą zaszkodzić polskiej nauce, należy skupić się na konstruktywnych reformach wewnętrznych. PAN potrzebuje wsparcia w postaci zwiększonego finansowania oraz wprowadzenia efektywnych systemów oceny, które będą promować najlepsze praktyki naukowe.

Współpraca z zagranicznymi członkami PAN, którzy mają doświadczenie w pracy w międzynarodowych instytucjach naukowych, może być cennym źródłem wiedzy i inspiracji dla przyszłych reform. Otwartość na dialog i współpracę z ekspertami spoza Polski może przyczynić się do wzmocnienia pozycji PAN jako lidera polskiej nauki.

Podsumowując, reforma PAN jest potrzebna, ale musi być przeprowadzona z myślą o zachowaniu niezależności i podnoszeniu jakości badań naukowych. Nowa ustawa w obecnej formie tego nie gwarantuje i stawia przyszłość polskiej nauki pod znakiem zapytania.

Cały artykuł dostępny pod linkiem.