Rozwój nauki uprawianej w silnych, cieszących się powszechnym zaufaniem i wsparciem, instytutach PAN oraz wykorzystanie ich osiągnięć naukowych do budowania pomyślności Polski i wzmacniania jej pozycji w świecie – to intencje przyświecające autorom projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk. W związku z pojawiającymi się w przestrzeni publicznej zapowiedziami, przypominamy główne założenia dokumentu przekazanego do ówczesnego Ministerstwa Edukacji i Nauki już ponad rok temu.

Nowoczesna instytucja

Celem projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk jest ugruntowanie statusu Akademii jako silnej, autonomicznej instytucji naukowej, kierującej się konstytucyjną zasadą wolności badań.

Dokument określa zakres zadań PAN, które obejmują prowadzenie zaawansowanej działalności naukowej oraz sporządzanie opinii, ekspertyz i prognoz na potrzeby społeczeństwa i organów państwa. Działalność Akademii ma służyć rozwojowi, promocji i eksperckiemu wykorzystaniu nauki oraz łączyć badania naukowe z kształceniem specjalistów o najwyższych kwalifikacjach, we współpracy z innymi instytucjami naukowymi, uczelniami, samorządem terytorialnym i ze środowiskiem społeczno-gospodarczym.

Zmiany proponowane w projekcie ustawy umożliwią pełniejsze dostosowanie Polskiej Akademii Nauk do wyzwań zmieniającej się rzeczywistości. Określą też pozycję Akademii jako nowoczesnej instytucji na miarę połowy XXI wieku, która dzięki lepszemu rozumieniu zachodzących zmian będzie efektywnie funkcjonować przez kolejne dekady.

Ustawa przekształca Akademię w organizację opartą na bliskim współdziałaniu jej dwóch filarów – korporacji naukowców oraz instytutów PAN.

Zgodnie z projektem korporacja – jako grupa obejmująca 350 uczonych o największych kompetencjach i dorobku naukowym oraz wybitnych uczonych zagranicznych – będzie mogła w znacznie większym stopniu wspierać działalność instytutów PAN m.in. przez wskazywanie kierunków rozwoju badań czy promowanie projektów badawczych instytutów.

Wzmocniona pozycja instytutów

Projekt ustawy wzmacnia pozycję instytutów naukowych PAN. Tworzą one najmocniejszą w kraju sieć badawczą, na którą składa się 68 jednostek. Pośród nich są najbardziej zaawansowane ośrodki badawcze w Polsce, o znakomitej reputacji w Europie i na świecie. Zgodnie z projektem powołane ma zostać Zgromadzenie Ogólne Dyrektorów Instytutów PAN. Będzie miało ono szerokie prerogatywy, obejmujące m.in. decyzje o zmianie struktury instytutów i powoływaniu nowych instytutów. Zgromadzenie wyłoni też ze swojego grona prezydium, które wejdzie w skład prezydium PAN, decydującego o funkcjonowaniu Akademii w okresach pomiędzy zgromadzeniami ogólnymi PAN. Wszyscy dyrektorzy instytutów zostaną członkami Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk i będą współdecydować w sprawach dotyczących Akademii, w tym o wyborze jej kierownictwa – prezesa i wiceprezesów.

Projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk przewiduje również szereg rozwiązań umożliwiających efektywne zarządzanie infrastrukturą badawczą i nieruchomościami Akademii. Jego zapisy pozwolą też m.in. na komercjalizację wyników badań naukowych prowadzonych w instytutach PAN. Ułatwi to pozyskiwanie funduszy zewnętrznych na rozwój badań, a także przyczyni się do szybszego wykorzystania osiągnięć badawczych naukowców PAN dla dobra społeczeństwa.

Przygotowanie kompleksowego projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk trwało zaledwie 90 dni. Nadzwyczajne tempo prac wynikało z oczekiwań ówczesnego Ministra Edukacji i Nauki, który założył, że dokument będzie gotowy do końca marca 2023 r. Mimo tak krótkiego czasu udało się przeprowadzić szerokie konsultacje, w ramach których swoje uwagi i postulaty mogli zgłosić członkowie krajowi oraz dyrektorzy instytutów naukowych PAN, a więc blisko 400 osób. Na potrzeby konsultacji wykorzystano specjalnie stworzony system informatyczny.

Treść projektu dostępna jest pod linkiem.