Prof. Ewa Łętowska w artykule dla portalu wyborcza.pl analizuje kontrowersje wokół planowanej nowej ustawy o Polskiej Akademii Nauk. Przedstawia krytykę zarówno ministerialnego projektu reformy, który promuje centralizm i biurokrację, jak i ogólniejsze problemy związane z zarządzaniem tą instytucją. Prof. Łętowska podkreśla, że zanim przystąpi się do uchwalania nowych przepisów, należy dokładnie zdefiniować cele, jakie mają one osiągnąć, oraz że same zmiany legislacyjne nie rozwiążą problemów Akademii.

Zrozumieć cel ustawy: kluczowa kwestia przed przystąpieniem do zmian

Prof. Łętowska zaczyna od podkreślenia, że zanim zajmiemy się pracami nad nową ustawą, konieczne jest jasne określenie, co chcemy osiągnąć. Nowe przepisy powinny wynikać z przemyślanej strategii, a nie być jedynie formalnym aktem prawnym bez wyraźnego celu. Deklaracje o konieczności zmiany ustawy bez jasnej wizji mogą prowadzić do nieprzejrzystych, a nawet manipulacyjnych działań.

Struktura PAN: złożoność organizacyjna

Autorka przedstawia strukturę PAN, składającą się z trzech głównych filarów: korporacji naukowców, instytutów naukowych oraz komitetów naukowych. Wskazuje na złożoność zarządzania tym konglomeratem, wymagającym wyjątkowych umiejętności operacyjnych i politycznych. Łętowska zwraca uwagę na konflikty i trudności, które są wpisane w funkcjonowanie PAN, oraz na potrzebę strategicznego podejścia do ich rozwiązania.

Krytyka ministerialnego projektu ustawy: centralizm i biurokracja

Pani Profesor ostro krytykuje ministerialny projekt ustawy, który jej zdaniem prowadzi do radykalnego centralizmu biurokratycznego. Nowe przepisy marginalizują wybieralne władze PAN, zwiększają kontrolę resortu nauki nad majątkiem Akademii i wprowadzają elementy ręcznego sterowania instytucjami naukowymi. Autorka wskazuje na rozbudowane wymogi sprawozdawcze i ewaluacyjne, które mogą ograniczyć działalność merytoryczną na rzecz biurokratycznych obowiązków.

Niewykorzystany potencjał intelektualny senioratu i komitetów naukowych

Prof. Łętowska zwraca uwagę na niewykorzystany potencjał senioratu PAN oraz komitetów naukowych. Choć decyzja o niezlecaniu seniorom obowiązków organizacyjnych jest słuszna, brakuje pomysłu na wykorzystanie ich doradczego i eksperckiego potencjału. Autorka sugeruje potrzebę opracowania strategii, która pozwoliłaby na lepsze zagospodarowanie tego zasobu intelektualnego.

Propozycja alternatywy: Biała Księga o PAN

Zamiast pochopnego wprowadzania nowej ustawy, autorka proponuje stworzenie Białej Księgi o PAN. Dokument ten miałby zbierać wyobrażenia i postulaty dotyczące funkcjonowania trzech filarów Akademii. Propozycja zakłada również zaangażowanie członków korporacji PAN oraz przeprowadzenie szeroko zakrojonej konsultacji, aby lepiej zrozumieć potrzeby i problemy instytucji przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian legislacyjnych.

Artykuł dostępny pod linkiem.