7 września odbyła się kolejna edycja „Antoni Horst Memorial Lectures” w Instytucie Genetyki Człowieka PAN. Co roku w ramach tego wydarzenia upamiętniającego założyciela Instytutu Genetyki Człowieka w Poznaniu zaproszono znamienitych gości – naukowców, klinicystów, autorów przełomowych osiągnięć nauki, diagnostyki czy terapii pacjentów. Tym razem z rąk prof. Michała Witta, dyrektora Instytutu Genetyki Człowieka PAN honorową statuetkę Antoni Horst Memorial Lectures otrzymał prof. Marek Krawczyk – specjalista w dziedzinie transplantologii klinicznej i chirurgii, członek Polskiej Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Nauk. W latach 2008–2016 rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Wieloletni kierownik Kliniki Chirurgii Ogólnej i Chorób Wątroby AM (obecnie WUM) w Warszawie.

Profesor Marek Krawczyk w swoim wykładzie „Ewolucja przeszczepiania wątroby” wygłoszonym dla gości zgromadzonych w Instytucie oraz wszystkich zainteresowanych, dla których przygotowana była transmisja online, wskazał najważniejsze punkty w historii transplantologii wątroby na świecie i w Polsce.

Wątroba – organ, który się odradza – była obiektem kultu od czasów starożytnych. Wspominana już w mitologii, czy Legendzie o Kosmie i Damianie z III wieku n.e., w Azji Mniejszej, gdzie rzekomo został dokonany przeszczep z organu zmarłego pacjenta. 

Obraz Alonso de Sedano z 1495 r. upamiętniający tę scenę umownie uznawany jest jako przykład pierwszego w historii zabiegu transplantologicznego.

Wiek XX – wiek transplantologii

Pierwsze przeszczepy to jednak dopiero druga połowa XX wieku. 1954 rok przyniósł pierwsze przeszczepienie nerki przez duet – dr Joseph Murray i dr Francis Moore. Już wówczas pojawił się problem etyczny związany z przeszczepami np. problem turystyki transplantacyjnej i sprzedawania organów przez ubogich mieszkańców zwłaszcza Azji czy Afryki na rzecz bogatszych pacjentów. W 1990 r. dr Joseph Murray i Donnall Thomas  otrzymali Nagrodę Nobla za odkrycia dotyczące transplantacji narządów i komórek.

Pierwsze doświadczalne heterotopowe przeszczepienie wątroby miało miejsce w 1955 r. przez Stuarta Welcha. Kolejne lata przyniosły dalsze pozytywne doświadczenia, wreszcie w 

1968 r. nastąpiło pierwsze udane przeszczepienie wątroby w Europie. Wskazaniami do przeszczepienia wątroby są: zaawansowana przewlekła niewydolność wątroby, gdzie prawdopodobieństwo przeżycia 1 roku wynosi tylko 10%, ostra niewydolność wątroby, guzy nowotworowe wątroby, choroby metaboliczne wątroby, skala MELD>15.

Przeszczepy wątroby w Polsce

Profesor Krawczyk przybliżył też historię przeszczepów wątroby w Polsce. W 1987 r.  Stanisław Zieliński  dokonał pierwszego przeszczepu (jednak chory zmarł po operacji).

Dopiero 1990 roku prof. Piotr Kaliciński w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie dokonał pierwszego przeszczepu z sukcesem. Przeżywalność pacjentów ogromnie wzrasta.

Jako ciekawostka – na sali podczas wykładu Antoni Horst Memorial Lectures był pacjent, który miał przeszczep wątroby 21 lat temu dokonany przez zespół prof. Krawczyka. 

Na przestrzeni lat 2010 – 2023 w Polsce dokonano 5624 przeszczepów wątroby, z tego ponad 50% w Klinice Chirurgii Ogólnej w Warszawie. Plasujemy się w średniej europejskiej.

Rozwój transplantologii wątroby postępuje. Pobierane są organy od coraz starszych pacjentów (nawet od pacjentów powyżej 70 roku życia), co pozwala na zwiększenie liczby przeszczepów. Podobnie ze wzrostem liczby pacjentów – wskazania do przeszczepu obejmują pacjentów, w wieku 70-lat i starszych. 

Podsumowując, po wprowadzeniu metody perfuzji narządów znacznie zmniejszyło się ryzyko odrzucenia przez biorców, znacząco wzrosło wykorzystanie narządów od pacjentów wysokiego ryzyka, zmniejsza się śmiertelność na liście oczekujących, rozwijane są ciągle techniki chirurgiczne, a wreszcie rozwija się onkologia transplantacyjna. Należy pamiętać, że przeszczepianie wątroby należą do operacji o wysokim stopniu skomplikowania, toteż wymagają znacznego doświadczenia zespołu. Wpływ na wyniki ma również stan chorego, czas operacji i dobór narządu. Wzrasta ciągle liczba retransplantacji, które są jednak obarczone większym odsetkiem powikłań.

Pozostaje ciągle nierozstrzygnięty problem etyczny związany z przeszczepami wątroby. Czy wolno narażać zdrowie człowieka, a nawet ryzykować jego śmiercią, by ratować życie innego człowieka? Zdarzają się bowiem powikłania u zdrowych dawców – stanowią ok. 5% wszystkich pobrań, a zgony 0,02% – 0,03% w skali światowej. Podobne wątpliwości budzi fakt pobrań organów od zwierząt. Czy zwierzęta mogą być „hodowlą narządów” dla człowieka? Kierunkiem mogą być starania o więcej pobrań narządów od zmarłych pacjentów. 

fot. Studio Soho Film&Multimedia