Jako dyrektorzy instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk, odpowiedzialni za ponad 9 500 pracowników i 68 jednostek naukowych, z zaniepokojeniem obserwujemy wydarzenia związane z rządowymi planami reformy PAN, będącej najlepszą instytucją naukową w kraju. Nasze zdumienie budzi fakt, że nie zostaliśmy włączeni w tworzenie projektu reformy, która w istotny sposób wpłynie na funkcjonowanie zarządzanych przez nas instytutów. Ograniczenie konsultacji do przesyłania drogą elektroniczną komentarzy do gotowego projektu nie współgra z zasadami demokracji i partycypacji w życiu społecznym.
W odpowiedzi na korespondencję Pana Prezesa z prośbą o przygotowanie stanowisk dotyczących reformy Akademii w szczególności zapisów proponowanych przez MNiSW w nowelizacji ustawy o PAN a skierowanej do dyrektorów instytutów PAN, przesyłam stanowisko, w którym skoncentruję się na obszarze, który dotychczas nie wybrzmiał w intensywnej i obszernej dyskusji jaka się w sprawie nowelizacji toczy, a moim zdaniem jest on ważny i stanowi znaczący obszar konstruktywnego współdziałania korporacji i IPAN. Jednocześnie nadmieniam, że wiele z wybrzmiałych w prowadzonej dyskusji uwag uważam za zasadne i je popieram.
Dyrekcja Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk, wspólnie z Przewodniczącym Rady Naukowej, dostrzega zasadność opinii przedstawionych przez środowisko PAN na nadzwyczajnym zgromadzeniu ogólnym PAN w dniu 5 września 2024 r. jak również istotność stanowiska Członków Akademii Nauk Oddziału w Krakowie oraz Dyrektorów Instytutu Naukowych PAN w Krakowie z dnia 2 września 2024 r. na temat ministerialnego projektu Ustawy o Polskiej Akademii Nauk.
Dyrektor Muzeum i Instytutu Zoologii PAN uważa, że głęboka reforma Akademii jest nieodzowna, choć obecnie znacznie ważniejsze jest odpowiednie finansowanie Instytutów PAN, prowadzonych przez nie badań i posiadanych urządzeń i stanowisk badawczych, co pozwoli na utrzymanie zarówno potencjału badawczego jak i wyspecjalizowanych kadr stanowiących nieodzowne zaplecze administracyjne. Konieczność finansowania Instytutów na poziomie porównywalnym z uczelniami wyższymi powinna być zapisana w procedowanej nowelizacji, podobnie jak poprzednia nowelizacja wprowadzała przepisy zrównujące wynagrodzenia pracowników naukowych instytutów z wynagrodzeniami na tych samych stanowiskach na uczelniach. Propozycja nowelizacji Ustawy o PAN przygotowana przez MNiSW w obecnym kształcie nie jest projektem, który mógłby prowadzić do rzeczywistej reformy Akademii. Już sam sposób procedowania tego projektu, począwszy od tworzenia jego założeń z pominięciem głównych zainteresowanych tj. zarówno członków Korporacji jak i pracowników i dyrekcji Instytutów naukowych Akademii, jak i proponowane sformułowania nowelizacji wzbudzają zaniepokojenie.
Szanowny Panie Prezesie, przyłączamy się do głosów środowiska naukowego Polskiej Akademii Nauk negatywnie opiniujących projekt nowelizacji ustawy o PAN, przygotowanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
W odniesieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw z dnia 15 lipca 2024 r. podzielam zastrzeżenia do wielu proponowanych w nim przepisów, już wyrażone szczegółowo m.in. w stanowisku członków PAN będących dyrektorami instytutów naukowych, Instytutu Studiów Politycznych PAN, a także komitetów naukowych PAN, które mogłem poprzeć jako członek Komitetu Inżynierii Chemicznej i Procesowej. Moim zdaniem, niezależnie od zgłaszanych zastrzeżeń do treści projektu ustawy, także czas na wprowadzanie jakichkolwiek fundamentalnych zmian w Polskiej Akademii Nauk jest wyjątkowo niekorzystny dla jej Instytutów. Proponowane zmiany organizacyjne, ich zakres oraz tempo ich wprowadzania w oczywisty sposób doprowadzą do poważnego zaburzenia w otoczeniu najbliższym dla działalności naukowej prowadzonej w Instytutach PAN. Nastąpi to, zgodnie z proponowanym harmonogramem, na początku przyszłego roku, ostatniego w bieżącym okresie ewaluacji tej działalności.
W nawiązaniu do pytania Pana Prezesa skierowanego do dyrektorów Instytutów PAN dotyczącego ich stanowiska wobec projektu ustawy o PAN, która jest obecnie procedowana przez MNiSW, oświadczam, że popieram stanowisko Prezesa PAN. Uważam, że apolityczność Polskiej Akademii Nauk oraz niezależność działań naukowych instytutów PAN od bieżących kwestii politycznych uważam za fundament pracy naukowej. Obecny kształt projektu ustawy o PAN proponowany przez MNiSW tego nie gwarantuje. Dodatkowo, zmiany związane z podporządkowaniem PAN Ministrowi zagrażają zarówno integralności tej instytucji całej Akademii oraz indywidualnie poszczególnym instytutom naukowym.
Jako jednostka, której misją jest prowadzenie najwyższej jakości badań, uważamy, że nadrzędnym celem wszelkich reform w systemie organizacji nauki w Polsce powinno być dążenie do doskonałości naukowej, zgodnie z najlepszymi międzynarodowymi standardami. Niestety, proponowane w projekcie ustawy zmiany nie wprowadzają rozwiązań prawnych ani instytucjonalnych, które mogłyby wspierać osiąganie tej doskonałości. Wręcz przeciwnie, proponowane zmiany o charakterze organizacyjno-zarządczym wprowadzają ograniczenia, które wpłynęłyby negatywnie na postęp w badaniach naukowych i działalność instytutów podległych Akademii. W związku z powyższym, z pełną odpowiedzialnością uważamy, że przepisy proponowane w projekcie, poprzez dezorganizację i deprecjonowanie Polskiej Akademii Nauk, mogłyby w znacznym stopniu zahamować rozwój nauki w Polsce.
(...) CBK PAN: – wyraża głębokie zaniepokojenie wieloma, zawartymi w proponowanej nowelizacji ustawy, zapisami. Popieramy krytyczne opinie dotyczące tej nowelizacji wielokrotnie już przedstawiane przez członków Akademii na forach publicznych, wygłoszone w czasie ostatnio zwołanego Zgromadzenia Ogólnego PAN, ale także zawarte w opiniach Komitetu Astronomii PAN i Komitetu Elektroniki i Telekomunikacji PAN, – w szczególności, ze względu na specyfikę CBK PAN jako instytutu prowadzącego działalność naukową w trzech dyscyplinach chcielibyśmy złożyć zastrzeżenie odnośnie projektowanego postanowienia art. 61 ust. 2 ustawy: „2. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki może zarządzić likwidację instytutu w przypadku otrzymania przez niego w wyniku ewaluacji jakości działalności naukowej kategorii naukowej C.”. Do tego postanowienia należy podejść wysoce krytycznie. Przepis ten nie zawiera, ani nie odsyła do jakiejkolwiek procedury podjęcia takiego zarządzenia, oraz do przypadków, gdy instytut naukowy posiada kilka dyscyplin, spośród których w tylko jednej otrzymał kategorię C. Posłużenie się funktorem „może”, brak ustanowienia jakiejkolwiek procedury naprawczej i konsultacyjnej poprzedzającej zarządzenie likwidacji instytutu, brak jakichkolwiek dodatkowych przesłanek zarządzenia likwidacji, a także brak uwzględnienia sytuacji różnej kategoryzacji instytutu w poszczególnych dyscyplinach rodzi obawę, że decyzje takie będą mogły być podejmowane bez niezbędnej analizy, w sytuacji, gdy w dalszym ciągu możliwa jest znacząca naprawa działalności danego podmiotu.
Jesteśmy gotowi odnieść się do poszczególnych proponowanych przepisów zawartych w projekcie, ale uważamy że korzystniejsze dla Akademii, jej instytutów i całego środowiska naukowego byłoby zrealizowanie scenariusza zaproponowanego przez prof. Ewę Łętowską, tj. opracowanie Białej Księgi o PAN, która mogłaby stać się początkiem rzetelnej reformy Akademii. W opracowywaniu takiego dokumentu powinno brać udział również środowisko naukowe PAN, a zmiany powinny się odbyć ewolucyjnie, bez stosowania zbędnego i niczym nie uzasadnionego pośpiechu i presji. Nawet bez Białej Księgi o PAN łatwo można zauważyć, że Akademii oraz jej instytutom najbardziej szkodzi permanentne niedofinansowanie. Zgadzamy się z Autorami dokumentu pt. „Stanowisko dyrektorów instytutów naukowych PAN w sprawie założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk”, podpisanego przez prof. Stanisława Mazura i prof. Jarosława Stolarskiego, że „najlepszym sposobem dalszego wzmocnienia PAN byłoby strategiczne dofinansowanie jej placówek naukowych na poziomie najlepszych uniwersytetów badawczych (…), przy jednoczesnym pozostawieniu dużej autonomii w zakresie wewnętrznej organizacji korporacji oraz sposobu merytorycznego nadzoru przez nią placówek PAN”.
Dyrekcja i kierownictwo Instytutu popiera stanowisko przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk w dniu 5 września 2024 roku dotyczące założeń przepisów ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk przedstawionej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jednocześnie uważamy, że tylko konstruktywny dialog kierownictwa MNiSW z Prezesem i Władzami PAN pozwoli na wypracowanie aktu prawnego, który zreformuje Akademię w sposób, dzięki któremu będzie mogła nadal, a nawet jeszcze lepiej odpowiadać na wyzwania społeczne, gospodarcze i cywilizacyjne współczesnych czasów. Należy podkreślić, że obecny potencjał naukowy PAN, jako całości, daje jej pierwsze miejsce wśród krajowych instytucji naukowych we wszystkich uznanych rankingach m.in. Nature Index i SCImago Institutions Rankings, dlatego w naszej ocenie nie ma podstaw do fundamentalnego kwestionowania istniejących rozwiązań instytucjonalnych i organizacyjnych.
Uważamy, że najlepszym sposobem dalszego wzmocnienia PAN byłoby strategiczne dofinansowanie jej placówek naukowych na poziomie najlepszych uniwersytetów badawczych (obecnie np. każdy z wymienionych wyżej uniwersytetów dostaje subwencję ponad 1 miliard zł, podczas gdy wszystkie instytuty Polskiej Akademii Nauk ponad 800 milionów zł7), przy jednoczesnym pozostawieniu dużej autonomii w zakresie wewnętrznej organizacji korporacji oraz sposobu merytorycznego nadzoru przez nią placówek PAN. Najwyraźniej autonomia nie przyniosła do tej pory tej instytucji szkody i zawsze stwarza pole do ulepszeń. Wierzymy, że te dwa filary – autonomia organizacyjna i godne finansowanie - zagwarantowałyby dalszy rozwój naszej instytucji, a równocześnie skuteczne ograniczyłyby, pokusy wpływów politycznych na naukę, teraz i w przyszłości. Ministerstwo posiada instrumenty wpływu na działalność instytutów PAN (kryteria ocen, sprawozdania roczne, kontrole okresowe, granty celowe etc.), co akceptujemy w całej rozciągłości, ale równie mocno protestujemy przeciw pomysłom ręcznego sterowania naszą działalnością przez polityków i urzędników. Primum non nocere obowiązuje nie tylko lekarzy.
Uważamy, że propozycje zawarte w projekcie nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk, przygotowanej przez Ministerstwo zawierają wiele niedobrych i szkodliwych rozwiązań obniżających rangę i pozycję PAN w polskim systemie nauki oraz podważają jej wewnętrzny ład instytucjonalny. Jednym z najbardziej szkodliwych zapisów w projekcie ustawy jest propozycja zmiany organu nadzorującego PAN z Prezesa Rady Ministrów na ministra właściwego ds. nauki. (...) Wprowadzenie do składu Zgromadzenia Ogólnego Akademii, z głosem stanowiącym, dyrektorów instytutów naukowych PAN, a także członków Akademii Młodych Uczonych (AMU) nie powinno naruszać ładu instytucjonalnego PAN. Osoby, które nie są członkami Akademii nie powinny mieć wpływu na wybór nowych członków PAN. Projekt nowelizacji ustawy o PAN przewiduje istotne zmiany w procedurze powoływania komitetów naukowych PAN. Zaproponowane zmiany są niedemokratyczne i podważają w istotny sposób autorytet, prestiż i znaczenie naukowe komitetów i spowodowały ogromne wzburzenie w niedawno ukonstytuowanych komitetach naukowych PAN. Duży niepokój budzi naszym zdaniem zapisane w projekcie ustawy obligatoryjne przyznanie członkom PAN, którzy ukończyli 75. rok życia, statusu członka-seniora. Zapis taki, niebiorący pod uwagę faktycznego stanu zdrowia członka PAN, może zrujnować korporację, ponieważ zapis ten pozbawia tych członków PAN praw wyborczych w odniesieniu do funkcji pochodzących z wyboru oraz możliwości głosowania na Zgromadzeniu Ogólnym PAN, na Wydziałach PAN, a także zasiadania w komitetach naukowych PAN. Warto wyraźnie podkreślić, że takie rozwiązanie nie ma precedensu w ustrojach innych narodowych akademii nauk. Biorąc pod uwagę wymienione wyżej zastrzeżenia uważamy, że projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk, przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wymaga bardzo istotnych zmian i korekt.
Ogłoszony w Rządowym Centrum Legislacji projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk musi budzić ogromny niepokój. Wbrew swojej nazwie i werbalnym zapewnieniom kierownictwa ministerstwa nie przynosi on bowiem żadnych reformatorskich pomysłów, mogących poprawić sytuację PAN i jej Instytutów. Wręcz przeciwnie, zawiera bardzo wiele rozwiązań legislacyjnych prowadzących do znacznego ograniczenia zarówno autonomii instytutów, jak i całej korporacji uczonych, a ponadto prowadzi do faktycznego przejęcia zarządu nad mieniem PAN przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego oraz wątpliwego z punktu widzenia standardów demokratycznego państwa prawa przerwania obecnej kadencji władz PAN.
W serwisie PAN stosujemy pliki cookies w celu gromadzenia danych statystycznych oraz prawidłowego funkcjonowania serwisu. Pliki te mogą być umieszczane na Twoim urządzeniu do odczytu stron. Więcej informacji o celu używania i zmianie ustawień ciasteczek znajdziesz w naszej polityce prywatności.
